ท่ามกลางลมโชยยามค่ำคืนและแสงไฟระยิบระยับริมอ่าวฮ่องกง การเต้นรำบนดาดฟ้าเรือกำลังดำเนินไปอย่างคึกคัก พร้อมกับแชมเปญที่รินไหลเพื่อเฉลิมฉลองการเปิดงาน Art Basel Hong Kong (ABHK) ซึ่งได้รับการยกย่องว่าเป็นงานแสดงศิลปะที่ใหญ่ที่สุดและน่าสนใจที่สุดในเอเชีย สัปดาห์นี้เต็มไปด้วยการเปิดงาน ปาร์ตี้ การแสดง บทสนทนา และการซื้อขายงานศิลปะ

การค้าศิลปะของเขตปกครองพิเศษฮ่องกงเน้นเรื่องการค้าเสรี ซึ่งทำให้ฮ่องกงเป็นเหมือนสวรรค์สำหรับการซื้อขายงานศิลปะ อย่างไรก็ตาม สถานการณ์กำลังเปลี่ยนแปลงไป ตัวแทนสมาคมหอศิลป์ฮ่องกง (HKAGA) แสดงความเห็นเรื่องค่าขนส่งที่แพงขึ้นอย่างมาก สงครามการค้าของอดีตประธานาธิบดีทรัมป์ย่อมส่งผลกระทบต่อภาษี วัสดุ การขนส่ง และการลงทุนในงานศิลปะอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

แม้จะมีภัยคุกคามด้านภาษีที่เพิ่มขึ้นจากสงครามการค้า ศูนย์การประชุมและนิทรรศการฮ่องกงยังคงคลาคล่ำไปด้วยผู้คน ทางเดินแน่นขนัดไปด้วยกลุ่ม VIP คนดัง นักสะสม ดีลเลอร์ ศิลปิน นักวิจารณ์ ผู้ใจบุญ และผู้ชม

งานในปีนี้มีแกลเลอรี 240 แห่งจาก 42 ประเทศ โดยประมาณครึ่งหนึ่งเป็นแกลเลอรีจากภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก แกลเลอรีชื่อดังจากยุโรปและสหรัฐฯ ได้แก่ Pace, Thaddeus Ropac, Mennour, Gagosian, Lisson, Hauser & Wirth, White Cube, Continua, Massimodecarlo และ Krinzinger

จากเอเชีย ได้แก่ Richard Koh, Ames Yavuz, Bangkok City City, Flowers, Silverlens, ShangART, Tang และ TKG บริเวณทางเข้างาน ABHK มีผลงานของ Takashi Murakami จัดแสดงอย่างโดดเด่นจากการร่วมมือกับ Louis Vuitton ส่วนภายในงาน ในส่วน Encounters Artists มีผลงานของ Pacita Abad, Lu Yang, Liam Gillick และ Nadia Hernandez

ในช่วงเวลาเดียวกันกับ ABHK พิพิธภัณฑ์ M+ ได้จัดนิทรรศการ “The Hong Kong Jockey Club Series, Picasso for Asia: A Conversation” จัดแสดงผลงานภาพวาดและประติมากรรม 60 ชิ้นของ Picasso และผลงาน 80 ชิ้นของศิลปินเอเชียที่ได้รับแรงบันดาลใจจากปรมาจารย์ชาวสเปน นอกจากนี้ยังมีนิทรรศการที่ยอดเยี่ยมของ Cindy Sherman และ Yasumasa Morimura ที่ติดตามเส้นทางอาชีพอันน่าทึ่งของพวกเขาผ่านภาพถ่ายตนเองในรูปแบบการปลอมตัว

พิพิธภัณฑ์ศิลปะฮ่องกง (HKMoA) จัดแสดงภาพวาดของ Cezanne และ Renoir ที่งาน Art Central ซึ่งจัดใหญ่ที่สุดในปีนี้ มีแกลเลอรี 100 แห่งและศิลปิน 500 คนเข้าร่วม ขณะที่โรงประมูล Christie’s, Sotheby’s และ Bonthams จัดการประมูลภาพวาดของ Marc Chagal และ Jean-Michel Basquiat ส่วน Phillips จัดงาน Sovereign Art Prize

นอกจากแกลเลอรีที่ H Queen’s ใน Central แล้ว ยังมีนิทรรศการที่น่าสนใจอื่นๆ เช่น งานของ Tenzing Rigdol ที่ Rossi & Rossi, The Golden Snail Series ของจุลยนนท์ ศิริผล ที่ Tomorrow Maybe และ Beauty Will Save the World ที่มีผลงานของศิลปินเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น Vu Dan Tan, FX Harsono, Moe Satt, Din Q Le ที่ 10 Chancery Lane Gallery

ที่งาน ABHK มีการซื้อขายงานศิลปะที่โดดเด่นหลายรายการ เช่น David Zwirner ขายภาพวาด Infinity Net ของ Yayoi Kusama ไปในราคา 3.5 ล้านเหรียญสหรัฐ และผลงานของ Felix Gonzales-Torres ราคา 900,000 เหรียญสหรัฐ Thaddeus Ropac รายงานยอดขายรวม 6 ล้านเหรียญสหรัฐ รวมถึงผลงานของ Georg Baselitz และ Roy Lichtenstein Hauser & Wirth ขายประติมากรรมของ Louise Bourgeois ให้กับนักสะสมชาวจีนในราคา 2 ล้านเหรียญสหรัฐ Perrotin ขายผลงานของ Takashi Murakami ในราคา 1.3 ล้านเหรียญสหรัฐ Tang Contemporary รายงานว่าภาพวาดของ Yue Minjun มีราคาสูงถึง 1 ล้านเหรียญสหรัฐ

รางวัล MGM Discoveries Art Prize เพื่อเฉลิมฉลองความคิดริเริ่มและนวัตกรรมในงานศิลปะ ตกเป็นของ Shin Min ศิลปินชาวเกาหลีใต้ และ Gallery 21 (โซล) Min ได้รับรางวัลเงินสด 50,000 เหรียญสหรัฐสำหรับผลงานที่สำรวจความเป็นจริงอันหนักหน่วงของแรงงานบริการ เพศ และชนชั้น MGM ซึ่งนำโดย Pansy Ho เน้นการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ความคิดสร้างสรรค์ นวัตกรรม คาสิโน และความบันเทิงในมาเก๊า

ที่น่าสังเกตคือ การมีส่วนร่วมของศิลปินไทยได้รับการตอบรับเป็นอย่างดี ภาพวาด “Silver Offering” (2003) สองชิ้นของปิ่นนรี แสงปิตก ซึ่งจัดแสดงโดย Ames Yavuz ขายได้ในราคาชิ้นละ 175,000 เหรียญสหรัฐ ฤกษ์ฤทธิ์ ตีระวนิช จัดแสดงผลงานภาพเขียนป้ายที่คุ้นเคย “Freedom Cannot be Simulated” ที่ Kurimanzuto และ “Asians Must Eat Rice” ที่ Pilar Corrias

ชัชนัทธ์ ชาญวิภาวะ จิตรกรดาวรุ่ง จัดแสดงผลงานครั้งแรกที่ Ames Yavuz Bangkok City City นำเสนอผลงานของธนัตน์ ธีรเดชากร ด้วยบูธที่เต็มไปด้วยเสื้อยืด ของที่ระลึก และวิดีโอเกี่ยวกับเพลงประท้วง ที่ Tang Contemporary นิทรรศการเดี่ยวภาพวาดชุดใหม่ของก้องกาน (ก้องกาน ก้องกานนท์) ดึงดูดนักสะสมชาวจีนจำนวนมาก

ผลงานทั้ง 18 ชิ้นขายหมดก่อนเปิดงาน ก้องกานเปิดเผยว่าเขารู้สึกยินดีมาก เนื่องจากผลงานของเขาเปลี่ยนมาเน้นการต่อสู้กับประเด็นที่เกี่ยวข้องกับค่านิยมเก่าแก่ของจีนและการเป็นบุคคลข้ามเพศของเขา

การประกาศเปิดตัวพิพิธภัณฑ์ Dib International Contemporary Art Museum ที่ริเริ่มโดยคุณเพชร โอสถานุเคราะห์ (ผู้ล่วงลับ) ซึ่งรอคอยมานาน ได้เปิดตัวโดยคุณภูรัตน์ (ช้าง) โอสถานุเคราะห์ บุตรชาย ที่โรงแรม Rosewood แขกผู้มีเกียรติประกอบด้วย Bernard Chan, Hoor Al Qasimi, Uli Sigg, Akiko Mikki และ Gregor Muir บทสนทนาที่ ABHK ระหว่างภูรัตน์และ Alan Ho เกี่ยวกับการอุปถัมภ์งานศิลปะและใจบุญสุนทาน โดยมีผู้ฟังเต็มห้อง ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีสำหรับ Dib International Contemporary Art Museum ที่จะเปิดในวันที่ 20 ธันวาคม ที่กรุงเทพฯ

ประเทศไทยในฐานะ Art Hub และ Entertainment Complex

เมื่อนายเศรษฐา ทวีสิน อดีตนายกรัฐมนตรี ประกาศว่ากรุงเทพฯ จะเป็นศูนย์กลางศิลปะแห่งเอเชีย โดยมีงาน Art Basel International Art Fair เป็นหนึ่งในแม่เหล็กดึงดูด หลายคนต่างเลิกคิ้ว ด้วยรัฐบาลของนางสาวแพทองธาร ชินวัตร ภายใต้การนำของ THACCA (Thailand Creative Culture Agency) ได้ทุ่มงบประมาณหลายล้านบาทผ่านแคมเปญ Soft Power ในด้านภาพยนตร์ อาหาร เทศกาล แฟชั่น การออกแบบ วรรณกรรม ศิลปะ ดนตรี และการแสดง เพื่อยกระดับอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ของไทย

THACCA ได้อำนวยความสะดวกแก่อุตสาหกรรมศิลปะโดยทำงานร่วมกับกรมสรรพากรเพื่อลดอัตราภาษีนำเข้าเหลือ 0% จากเดิม 10% เพื่อแข่งขันกับสิงคโปร์ เวียดนาม มาเลเซีย อินโดนีเซีย ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ และฮ่องกง มาตรการจูงใจและสิทธิประโยชน์ในการลดหย่อนภาษีเพื่อสนับสนุนนักสะสมและศิลปินในประเทศได้รับการตอบรับอย่างดี

เมื่อเดือนที่แล้ว THACCA ได้ร่วมกับ Lawrence Ho ซีอีโอของ Melco Resorts & Entertainment มาเก๊า จัดงาน “Global Soft Power Talks: The New Rules of Soft Power” นางสาวแพทองธาร เข้าร่วมการพูดคุยโดยวิทยากรชั้นนำ เช่น Alain Ducasse, Viviana Muscettola, Giuliano Peparini, Mathieu Lehanneur

มีการประกาศแผนที่จะนำพาคนรุ่นใหม่ที่มีความสามารถด้านสร้างสรรค์ของไทยไปเยี่ยมชมรีสอร์ตและ Entertainment Complex ในมาเก๊า คำถามคือ ทำไมรัฐบาลจึงให้ความสนใจเป็นพิเศษกับ “กฎใหม่ของ Soft Power” ในมาเก๊า?

Stanley Ho มหาเศรษฐีชาวฮ่องกง-มาเก๊า ซึ่งเป็นเจ้าของคาสิโน 19 แห่งในมาเก๊า ได้รับฉายาว่า “เจ้าพ่อ” และ “ราชาแห่งการพนัน” MGM และ Melco Resorts เป็นส่วนหนึ่งของ Entertainment Complex ภายใต้ตระกูล Ho ซึ่งขึ้นชื่อในเรื่อง Integrated Resorts ที่มีทั้งสิ่งอำนวยความสะดวกด้านความบันเทิงและเกมมิ่ง (การพนัน)

City of Dreams ซึ่งออกแบบโดยสถาปนิกผู้ล่วงลับ Zaha Hadid เป็นการรวมเอาความบันเทิง กีฬาในร่ม แหล่งช้อปปิ้งแบรนด์ดีไซเนอร์ นิทรรศการศิลปะแบบ Immersive และร้านอาหารไว้ด้วยกัน ผลงานของ Murakami, Kaws, Mr. Doodle, Daniel Buren, Zhao Zhao ถูกติดตั้งเป็นส่วนหนึ่งของแหล่งดึงดูดศิลปะสำหรับผู้มาเยือน

ไม่ว่า Soft Power จะถูกมองว่าเกี่ยวพันกับการพนัน เกมมิ่ง และ Entertainment Complex หรือไม่ รัฐบาลไทยจำเป็นต้องชี้แจงเจตนาต่อสาธารณะอย่างชัดเจน ท่ามกลางการประท้วงร่างกฎหมายเสนอให้มี Entertainment Complex และคาสิโนเมื่อเร็วๆ นี้ ประเด็นเกี่ยวกับบทบาทของ Soft Power ในฐานะส่วนหนึ่งของร่างกฎหมายนี้จะต้องถูกหยิบยกขึ้นมาหารือ ด้วยภัยพิบัติแผ่นดินไหวครั้งใหญ่เมื่อเร็วๆ นี้ ตามมาด้วยสงครามการค้าของทรัมป์ Soft Power ของไทยก็ได้รับผลกระทบอย่างหนัก

ในระยะเวลาอันสั้น กฎใหม่ของ Soft Power ก็เปลี่ยนไปอีกครั้ง ขอให้เราก้าวเดินอย่างระมัดระวังในวังวนทางการเมืองและเศรษฐกิจที่กำลังถาโถมเข้ามาอย่างรวดเร็ว ไม่มีเวลาที่จะเล่นอย่างนุ่มนวล หรือเดิมพันด้วยเกมแบบลองผิดลองถูกอีกต่อไปแล้ว เพราะผู้แพ้จะจมดิ่งลงสู่ห้วงน้ำขุ่นมัวที่เต็มไปด้วยความยุ่งเหยิง

……………………

ศาสตราจารย์ ดร.อภินันท์ โปษยานนท์ (ซ้าย)

ศาสตราจารย์ ดร.อภินันท์ โปษยานนท์ สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีและโทด้านวิจิตรศิลป์จาก Edinburgh University และปริญญาเอกด้านประวัติศาสตร์ศิลปะจาก Cornell University มีประวัติการทำงานโดดเด่น เคยดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมส่งเสริมวัฒนธรรม อธิบดีกรมส่งเสริมศิลปะและวัฒนธรรม และปลัดกระทรวงวัฒนธรรม รวมถึงรักษาการรัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม เคยเป็นภัณฑารักษ์จัดแสดงนิทรรศการศาลาไทยครั้งแรกใน Venice Biennale ครั้งที่ 50

เป็นภัณฑารักษ์ชื่อดัง เคยดูแลนิทรรศการนานาชาติสำคัญ เช่น “Contemporary Art from Asia: Traditions/Tensions” (นิวยอร์ก, 1996), “ร่องรอยแห่งรอยยิ้มสยาม” (กรุงเทพฯ, 2008) และ “Thailand Eye” (ลอนดอนและกรุงเทพฯ, 2015)

ปัจจุบันเป็นกรรมการและที่ปรึกษาในสถาบันชั้นนำหลายแห่ง เช่น Asian Cultural Council, Solomon Guggenheim Museum, National Gallery Singapore, Bangkok Art and Culture Centre, และที่ปรึกษาของ Thai Beverage Plc.